Περικτιόνη: Η άγνωστη αρχαία Ελληνίδα φιλόσοφος και μητέρα του Πλάτωνος
✏️ Της Αικ. Γ. Δασκαλοπούλου
Η Περικτιόνη, μητέρα του Πλάτωνος, υπήρξε μία από τις επιφανέστερες γυναικείες μορφές της αθηναϊκής αριστοκρατίας του 5ου αι. π.κ.ε.
Ανήκε εις το γένος των Κοδριδών, που κατά παράδοσιν κατάγετο από τον τελευταίον μυθικόν βασιλέα των Αθηνών, τον Κόδρο.
Τοιουτοτρόπως, ο Πλάτων εκ καταγωγής συνεδέετο με το παλαιό αθηναϊκόν γένος και με την αριστοκρατική παράδοσιν της πόλεως.
Η ίδια η Περικτιόνη δεν περιορίσθη εις τον ρόλον της μητρός, αλλά φαίνεται ότι διέθετε φιλοσοφική παιδείαν και συγγραφικήν δραστηριότητα. Διασώζονται αποσπασματικώς δύο έργα της, άτινα αποδίδονται εις αυτήν:
1. Περὶ Ἁρμονίας Γυναικείων Καθηκόντων (ή «Περὶ Γυναικείας Αρμονίας»)
2. Περὶ Σοφίας
όπου πραγματεύεται θέματα ηθικής, αρμονίας της ψυχής και της οικιακής ζωής. Τα έργα αυτά μνημονεύονται από τον Στοβαίον (Ἀνθολόγιον, IV, 23), ενώ η Πατρολογία (PG 103, 668) τα συνδέει με την πλατωνικήν παράδοσιν.
Αν και οι μελετητές έχουν αμφισβητήσει την αυθεντικότητα των σωζόμενων κειμένων, η παράδοσις της αποδίδει φιλοσοφική γραφή ήτις κινείται εις το πλαίσιον της Πυθαγόρειας σκέψεως.
Ο Διογένης Λαέρτιος, εις τους Βίους Φιλοσόφων (III, 1-2), αναφέρει την γενεαλογίαν του Πλάτωνος και σημειώνει ρητώς το όνομα της μητρός του:
«Πλάτων Ἀριστῶνος καὶ Περικτιόνης Ἀθηναῖος...»
Η αναφορά αυτή αποδεικνύει ότι η φιλοσοφική παράδοσις εφρόντισε να διασώσει την μνήμην της Περικτιόνης ουχί μόνον ως γεννήτορος, αλλά και ως φορέως μίας ιδιαίτερης πνευματικής κληρονομιάς.
Η συμβολή της εις τον βίον του Πλάτωνος δεν δύναται να περιορισθεί απλώς εις την μητρότητα. Ως γυναίκα με παιδεία και φιλοσοφικά ενδιαφέροντα, μετέδωσε εις τον υιόν της την αίσθησιν της εναρμονίσεως του βίου, της ηθικής τάξεως και της σχέσεως ψυχής–κόσμου, έννοιες αίτινες αργότερον θα αναπτυχθούν πλήρως εις την φιλοσοφίαν του Πλάτωνος.
Ιδίως η εξοικείωσίς της με την Πυθαγόρειαν σκέψιν, φαίνεται να προσέφερε εις τον νεαρόν Πλάτωνα μία πρώτη οικεία επαφή με την έννοιαν της αριθμητικής και ηθικής αρμονίας.
Συνοπτικώς, εις την Περικτιόνην όφειλε ο Πλάτων την αριστοκρατικήν του καταγωγήν και πολιτιστικήν παράδοσιν εκ μητρός.
Ως συγγραφέας, αυτή συνέγραψε ηθικοφιλοσοφικά έργα, εν αρμονία με τον πυθαγορισμόν.
Οι αρχαίες πηγές μαρτυρούν το όνομά της και το συγγραφικόν της έργον.
Η παρουσία της, αποδεικνύει ότι η πνευματική διαμόρφωσις του Πλάτωνος δεν ήτο προϊόν μόνον της πατρικής γραμμής και των δασκάλων του, αλλά και της φιλοσοφικής παραδόσεως που η μητέρα του ενσάρκωνε.