Η υπογραφή του ενωτικού δημοψηφίσματος του 1950 έλαβε χώρα μεταξύ 15 και 22 Ιανουαρίου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι γνωστό: Το 95.7% των Ελλήνων της Κύπρου τάχθηκε υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Το γεγονός αυτό πρέπει να θεωρηθεί κομβικής σημασίας στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία, αφού αποτέλεσε ουσιαστικά το αποκορύφωμα της ειρηνικής προσπάθειας του ελληνικού πληθυσμού του νησιού για ευόδωση του εθνικού τους αιτήματος. Στο εξής, το ενωτικό κίνημα θα περνούσε σε μαχητικότερη φάση. Στο παρόν επετειακό άρθρο θα επιχειρήσουμε μια σύντομη σκιαγράφηση της ατμόσφαιρας της περιόδου και των αντιδράσεων των διαφόρων εμπλεκομένων στις εξελίξεις.

Ενωτικά δημοψηφίσματα είχαν διεξαχθεί και στις προηγούμενες δεκαετίες. Συγκεκριμένα, επιχειρήθηκε συλλογή υπογραφών υπέρ της Ένωσης το 1914, αλλά το εγχείρημα έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στα 1921 και 1930 υπογράφηκαν επίσης ενωτικά ψηφίσματα, αλλά μόνο από τις χωριτικές αρχές και εκκλησιαστικές επιτροπές των κατά τόπους κοινοτήτων. Το δημοψήφισμα του 1950, λοιπόν, ήταν καινοτόμο ως προς τη διαδικασία του, αφού απέκτησαν για πρώτη φορά (με εξαίρεση το 1905 όταν ψήφισαν στις εκλογές των σχολικών εφορειών) δικαίωμα ψήφου, όχι μόνο ο αντρικός πληθυσμό, αλλά και οι γυναίκες του νησιού. Παράλληλα, το ηλικιακό όριο των εν δυνάμει ψηφοφόρων μειώθηκε από τα 21 έτη (1914) στα 18.

Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που παρουσιάζει το δημοψήφισμα του 1950, ήταν η συμμετοχή Κυπρίων του εξωτερικού. Από τα μέσα Δεκεμβρίου 1949 εμφανίζονται δημοσιεύματα στον Τύπο με τα οποία οι απόδημοι Κύπριοι ζητούσαν να εξευρεθεί τρόπος συμμετοχής τους. Ενδεικτικά καταγράφουμε την αναφορά της Ελευθερίας της Λευκωσίας στις 26 Ιανουαρίου 1950 για υπογραφή των δέλτων του δημοψηφίσματος από 935 Κυπρίους της Αθήνας.

Πριν εξετάσουμε τις διάφορες αντιδράσεις και την ατμόσφαιρα της εποχής, πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν ότι το ενωτικό δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 διεξήχθη σε ένα τεταμένο εθνικά και πολωμένο παραταξιακά κλίμα, στον απόηχο του ελληνικού εμφυλίου και των συγκρούσεων των προηγουμένων ετών με αφορμή τις δημοτικές εκλογές του Μαΐου 1949 στο νησί και τη Διασκεπτική Συνέλευση την οποία προκήρυξε η αποικιακή Διοίκηση του νησιού τον Ιούλιο του 1947, με στόχο την παραχώρηση μορφής αυτοκυβέρνησης στους Κυπρίους.